Als de nacht langer duurt – Slaapstoornissen bij ouderen

Het is stil in huis. Buiten heerst de nacht, maar binnen woelt iemand nog wakker onder de dekens.

Slapen wil niet lukken. Niet voor de eerste keer. En niet zomaar een keer.

Veel ouderen ervaren dit nacht na nacht. Slaap die ooit vanzelf kwam, laat zich nu moeilijker vinden. Het inslapen duurt lang, het doorslapen lukt niet, of de ochtend dient zich aan terwijl de nacht eigenlijk nog niet voorbij voelt.

Slaapstoornissen komen bij ouderen veel vaker voor dan bij jongere volwassenen. En toch worden ze vaak als ‘normaal’ afgedaan. “Dat hoort bij de leeftijd” wordt er gezegd. Maar die uitspraak doet geen recht aan de impact die slechte nachten kunnen hebben.

Waarom goede slaap voor ouderen zo belangrijk is

Slaap is geen luxe. Het is een noodzakelijke basis voor herstel, voor immuunkracht, voor mentale helderheid en emotionele balans. In de slaap herstellen we van de dag. En dat geldt op elke leeftijd – maar juist ook op oudere leeftijd.

Als de nachten onrustig zijn, raakt ook de dag uit balans. Vermoeidheid, somberheid, prikkelbaarheid, vergeetachtigheid of zelfs valgevaar kunnen het gevolg zijn. Slapen is dus niet zomaar rusten. Het is zorgen voor je hele systeem.

Slaap verandert met de jaren

Vanaf ongeveer je dertigste verandert je slaappatroon langzaam. De diepe slaap – die zo verkwikkend is – wordt geleidelijk minder. Je wordt vaker wakker in de nacht, slaapt korter en lichter.

Veel ouderen gaan eerder naar bed, staan eerder op en doen overdag dutjes om bij te tanken. Maar al die kleine veranderingen kunnen onbedoeld leiden tot verstoringen in het natuurlijke slaapritme.

En soms is het meer dan een verstoring. Dan spreken we van een slaapstoornis.

Wanneer wordt een slaapprobleem een slaapstoornis?

We hebben allemaal wel eens een onrustige nacht. Maar wanneer duurt het te lang?

Als slaapproblemen meer dan drie maanden aanhouden én je merkt dat ze invloed hebben op je dagelijks leven – bijvoorbeeld op je energie, stemming of functioneren – dan spreken we van een slaapstoornis.

Bij ouderen is de oorzaak vaak niet één enkel antwoord. Meestal is het een optelsom van factoren:

• Lichamelijke klachten, zoals pijn, ademnood of nachtelijk plassen, kunnen het lichaam wakker houden.
• Psychosociale invloeden zoals rouw, eenzaamheid, somberheid, te weinig daglicht of te weinig beweging zorgen voor onrust in het hoofd én lijf.
• Medicijnen, hoe nuttig ook, kunnen ongemerkt de slaap verstoren.
• En dan is er nog de omgeving: een geluidje, een straaltje licht of een tochtje – waar je vroeger doorheen sliep, kan je nu zomaar wakker houden.

Vaak is het dus niet één oorzaak, maar een samenspel van kleine dingen die de nachtrust verstoren.

Veelvoorkomende slaapstoornissen bij ouderen

Insomnie

Moeite met inslapen, vaak wakker worden, of te vroeg ontwaken – en dat meerdere keren per week, al maandenlang. Het leidt tot moeheid overdag, concentratieproblemen of somberheid.

Slaapapneu

Tijdens de slaap stokt de ademhaling herhaaldelijk. Vaak gaat dit gepaard met luid snurken, zwetend wakker worden en overmatige slaperigheid overdag.

Rusteloze Benen Syndroom (RLS)

Een drang om de benen te bewegen, vooral in de avond of nacht. Een tintelend, kriebelend of jeukend gevoel dat alleen tijdelijk verdwijnt door te bewegen – maar dan snel terugkeert.

Wat kun je eraan doen?

De eerste stap is inzicht. Samen kijken naar hoe iemand slaapt, wat het patroon is, en welke factoren meespelen. Een slaapdagboek, een vragenlijst, of een goed gesprek met een zorgverlener geeft vaak al veel informatie.

Daarna volgt de behandeling. En die begint – waar mogelijk – zonder medicijnen.

Slaapoefentherapie is de voorkeursbehandeling. Het helpt om negatieve gedachten over slaap te doorbreken en het gedrag rondom slaap aan te passen. Denk aan:

• Een vast ritme aanhouden
• Dutjes overdag beperken
• Leren omgaan met nachtelijk piekeren
• De slaapomgeving optimaliseren

Bij slaapapneu kan een CPAP-apparaat uitkomst bieden of – bij mildere vormen – een beugel die de luchtweg openhoudt.

Bij RLS kan medicatie nodig zijn, maar altijd met voorzichtigheid, zeker op oudere leeftijd. Want hoe ouder het lichaam, hoe gevoeliger voor bijwerkingen.

En medicatie?

Soms lijkt een slaappil de makkelijkste oplossing. Eén tabletje en de nacht lijkt opgelost. Toch is het effect vaak tijdelijk. En de risico’s – zoals valgevaar, geheugenproblemen en afhankelijkheid – zijn groot.

Daarom is het advies: alleen in uitzonderlijke gevallen, en tijdelijk.

Melatonine wordt ook veel gebruikt, maar zonder goede begeleiding soms op het verkeerde moment of in de verkeerde dosering. Laat je daarin goed adviseren.

Terug naar de goede nachtrust

Een goede nacht is geen bijzaak. Het is levenskwaliteit.
En als je merkt dat iemand in jouw omgeving of praktijk slecht slaapt – luister, kijk, vraag. Achter slaapproblemen zit vaak méér dan ‘gewoon ouder worden’.

Met aandacht, rust, beweging, ritme, licht – en soms professionele begeleiding van ons – valt er veel te winnen.

Want slaap is zorg. Slaap is welzijn. En slaap, dat gun je iedereen.